Küreselleşme kavramının en yoğun şekilde nüfuz ettiği olgulardan birinin dış ticaret olduğunu söylemek yanlış olmaz. Zira ülkeler arası gerçekleştirilen ticaretin günümüzde her geçen gün gerek ithalat gerekse ihracat yönlü olarak daha etkin şekilde işlediğini söyleyebiliriz. Burada bir nicelik unsurundan değil etkinlik kavramından bahsedildiğini özellikle belirtmek isterim. Zira coğrafi monopol durumlar ve siyasi etkiler haricinde dış piyasanın da en az iç piyasa kadar fiyat değişimlerine duyarlı ve geçişken olduğuna şahit oluyoruz. İç piyasada yaşanan bir kur değişimi dış piyasada hızlı şekilde ülkenizin cazibesini yitirmesine ve ihracat rakamlarınızın aşağıya çekilmesine neden olmaktadır. Bu durumda ithalatçı hızlı şekilde alternatif pazarlara yönelmekte ve ihtiyaçlarını daha etkin şekilde temin edebilmektedir.
Dış ticaretin küreselleşme ile yakaladığı ritmin ödeme şekillerinde de varlığını gösterdiğini görmekteyiz. Bunu şu şekilde somutlaştırabiliriz. Bir ülke mukimi satıcı veya alıcının dış piyasa ile gerçekleştirdiği ticarette ilk endişenin karşılıklı güven sorunu olması beklenir. Dolayısıyla dış ticarette ödeme yöntemleri sayılarak açıklansa ve en yoğun olarak hangisinin kullanılması beklenir sorusu yöneltilse sanırım çoğunlukla akreditif ödeme yöntemi cevabı alınır. Buna rağmen TÜİK verilerine göre gerek ithalat gerekse ihracat açısından en yüksek oranda tercih edilen ödeme ve tahsilat yönteminin mal mukabili ödeme yöntemi olduğunu ve diğer ödeme yöntemlerine göre de ciddi bir ağırlığının olduğunu görmekteyiz. Bu rakamlar aşağıdaki tabloda özetlenmiştir.
Ödeme şekillerine göre dış ticaret rakamları (01-10/2023 dönem aralığı) | Bin ABD $ | |||
Ödeme şekli | İhracat Tutarı | Toplam İhracat İçerisindeki Oranı | İthalat Tutarı | Toplam İthalat İçerisindeki Oranı |
Mal mukabili ödeme | 144.782.072,69 | 0,69 | 184.950.471,41 | 0,61 |
Peşin ödeme | 35.077.838,33 | 0,17 | 75.800.951,03 | 0,25 |
Vesaik mukabili ödeme | 18.421.044,28 | 0,09 | 4.396.815,25 | 0,01 |
Akreditif | 6.013.883,08 | 0,03 | 4.894.051,15 | 0,02 |
Bedelsiz | 1.877.856,07 | 0,01 | 15.794.234,54 | 0,05 |
Vadeli akreditif | 1.726.430,71 | 0,01 | 13.129.202,93 | 0,04 |
Diğer Ödeme Şekilleri | 2.004.762,49 | 0,01 | 4.855.074,30 | 0,02 |
Toplam | 209.903.887,67 | 1,00 | 303.820.800,60 | 1,00 |
Mal mukabili ödeme yöntemi ihracatçının en çok risk üstlendiği ödeme şeklidir. Bu ödeme şeklinde ithalatçı malı teslim aldıktan sonra mal bedelini ihracatçıya ödemektedir. Belgeler ihracat konusu mallar ile birlikte ithalatçıya gönderilmekte ve bu belgeleri alan ithalatçı yetkili birimlere ibraz ederek malları teslim alabilmektedir. Teslimin gerçekleşmesinin ardından ithalatçı kendi bankasına mal bedelini ödeyerek ihracatçının bankasına transfer emrini verir ve ticaret tamamlanır. Bu ödeme yönteminde ithalatçı hiçbir risk üstlenmemektedir. Dolayısıyla aslında iç piyasa dinamiklerine uygun olan bir ödeme yönteminin uluslararası ticarette de hakim durum olmasının küreselleşme olgusu ile açıklamak yanlış olmaz
Bu husus dikkate alınarak aşağıdaki örnek ile ülkemiz mukimi bir firma tarafından gerçekleştirilen mal mukabili ithalat işlemi aşamaları itibariyle muhasebeleştirilmiştir.
ÖRNEK:
Türkiye mukimi VRD A.Ş. 10.12.2023 tarihinde tarife tanımı 87.01 ila 87.05 pozisyonlarında yer alan ticari tanımı debriyaj seti olan 50.000 USD bedelli ürünleri ithal etmek üzere Çin Halk Cumhuriyeti mukimi bir firma ile anlaşma sağlamıştır. Söz konusu ithalat mal mukabili ödeme yöntemi ile gerçekleştirilecek olup malın bedeli, teslimi ve kontrollerinin tamamlanmasının ardından ihracatçının banka hesabına havale edilecektir. Anlaşmaya göre teslim şekli FOB olacak ve bu kapsamda navlun bedeli ve sigorta ve diğer sair giderler varış limanında alıcı tarafından(Freight collect) ödenecektir.
1. İşlem: VRD A.Ş. tarafından 10.12.2023 tarihinde ihracatçı firma ile bağlantı kurulmuş ve ithalat işleminin gerçekleştirilmesi konusunda anlaşmaya varılmıştır. (1 USD=28,98)
2. İşlem İhracatçı Çin mukimi firma tarafından 12.12.2023 tarihinde mal yüklemesi gerçekleştirilerek sevkiyatı gerçekleştirilmiştir. (1 USD=29,0295)
4. İşlem Satın alınan mallar 20.12.2023 tarihinde Mersin Limanına ulaşmış ve aşağıda bilgilerine yer verilen gümrük giriş beyannamesi tanzim olunarak mallar gümrükten çekilmiştir. (1 USD=29,1200)
5. İşlem Teslim alınan malların 21.12.2023 tarihinde yurt içi sevkiyatı tam mükellef taşımacılık firması ile varılan anlaşma gereğince KDV hariç 15.000 TL üzerinden taşıtılarak malların depoya sevki sağlanmıştır.
6. İşlem Mallar 22.12.2023 tarihinde şirketin deposuna ulaşmış ve işletme personelince kontrol işlemi sağlanarak kabulü gerçekleştirilmiş ve 50.000 USD mal bedeli aynı gün ihracatçı firmaya sevk edilmiştir. (1 USD=29,1869)
Hesap Detayları | |||
Mal Bedeli | 1.456.000,00 | G.V. | 133.039,81 |
Sigorta | 1.400,00 | D.V. | 393,90 |
Navlun | 48.500,00 | Dep. Gid. | 24.000,00 |
Ara Toplam | 1.505.900,00 | Banka Masrafı | 145,00 |
Gözetim | 1.450.540,12 | KDV Matrahı | 3.114.018,83 |
GV. Matrahı | 2.956.440,12 |
| |
Vergilerin Hesaplanması | |||
Tür | Vergi Matrahı | Oran | Tutar |
10 | 2.956.440,12 | 4,50 | 133.039,81 |
40 | 3.114.018,83 | 20,00 | 622.803,77 |
89 | 0,00 | 0,00 | 393,90 |
Toplam | 756.237,47 |
1. İşlem Kaydı Anlaşma tarihi olan 10.12.2023 tarihi itibariyle herhangi bir yevmiye kaydı yapılması zorunlu değildir. Bununla birlikte nazım hesaplar kullanılarak işlemin kayda alınması da mümkündür.
2. İşlem Kaydı Malın ihracatçı tarafından sevkinin sağlanmasıyla birlikte kayıtlarda yolda bulunan stok olarak izlenmesi yerinde olacaktır. Bu işlem için ihtiyaca uygun adlandırılacak 154 No.lu hesabın kullanılması mümkündür.
-----------------------------------------------12.12.2023------------------------------------------------
154 Sevkiyatta Bulunan Stoklar 1.451.475,00
154.01. İthal Edilen Mallar
-(50.0000*29,0295)
320 Satıcılar 1.451.475,00
320.01. Yurt Dışı Tedarikçiler
Sevkiyatına Başlanılan Ticari Malın Kayıtlarda İzlenmesi 1 USD=29,0295 TL
------------------------------------------------------/------------------------------------------------------
3. İşlem Kaydı: Bilindiği üzere 24.11.2023 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan “İthalatta Gözetim ve Korunma Önlemi Uygulamaları Kapsamında Hesaplanan Katma Değer Vergisinin İndirim Hakkının Kaldırılmasına Dair Karar” ile genel olarak belirtmek gerekirse ithalatta gözetim ve korunma uygulamaları kapsamında hesaplanarak ithalatçı firma tarafından ödenen katma değer vergilerinin indirim hakkı kaldırılmıştır.
Bu nedenle ithalat konusu malların gümrük sahasındaki işlemleri tamamlanıp millileştirilmesi sırasında gümrük idaresi tarafından tahsil edilen katma değer vergisinin indirimi mümkün olmayan kısmının hesaplanması ve işleme ilişkin muhasebe kaydının bu husus dikkate alınarak gerçekleştirilmesi gerekmektedir.
Burada bir diğer husus ise indirimi kabul edilmeyen söz konusu katma değer vergisi tutarının kaydının nasıl gerçekleştirileceğidir. KDVK Genel Uygulama Tebliği’nin VI.B.1. bölümü “verginin gider kaydedilemeyeceği” başlığını taşımaktadır. Bölüm düzenlemesinde indirilemeyecek KDV’nin gelir ve kurumlar vergisi matrahlarının tespitinde işin mahiyetine göre gider veya maliyet unsuru olarak dikkate alınacağı belirtilmiştir. Burada işin mahiyeti ibaresine yer verilmiş olması genel kanının aksine bir seçimlik hak halinin varlığı olmadığını göstermektedir. Örneğimiz için bu kısmı değerlendirdiğimizde indirimi reddedilen katma değer vergisi tutarı ticari emtia alımı ile ilgilidir. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunun 274. maddesi uyarınca emtialar maliyet bedeli ile değerlenmekte, mezkur kanunun 262. maddesinde tanımlanan maliyet bedeli ise iktisadi kıymetin iktisap edilmesi münasebetiyle yapılan ödemelerle bunlara müteferri bilumum giderlerin toplamını ifade etmektedir. Yine maddenin 4. fıkrasında sayılan istisnai düzenlemede ise emtianın hariç tutulduğuna yer verilmiştir. Bu kapsamda örneğimize dönecek olursa emtia alımına ilişkin indirilemeyecek KDV tutarının mahiyeti dikkate alınarak maliyetine eklenmesi gerekmektedir.
İndirilemeyecek Katma Değer Vergisinin Hesaplanması
Gözetim uygulamasına ilişkin örneğimizde indirilemeyecek KDV oranın hesaplaması için aşağıdaki formülasyondan yararlanılması pratiklik kazandıracaktır. (Muhasebe"TR ”İthalatta İndirilemeyecek Katma Değer Vergisinin Hesaplaması” (http://www.muhasebetr.com/yazarlarimiz/emresalepci/003/)
(Gözetim Farkı GV Oranı KDV Oranı) + (Gözetim Farkı * KDV Oranı)
Buna göre gözetim farkı nedeniyle indirilemeyecek KDV;
(1.450.540,12*0,045*0,20) =13.054,86 (Dolaylı Etki)
(1.450.540,12*0,20) = 290.108,02 (Doğrudan Etki)
toplamından oluşmak üzere 303.162,89 TL olarak hesaplanacaktır. Buna göre İndirilebilecek KDV tutarı ise; 319.640,88 TL (622.803,77-303.162,89) olarak hesaplanacaktır.
Aşağıda bu hususlar dikkate alınarak gerçekleştirilmesi gereken muhasebe kaydına yer verilmiştir. İşlemin millileştirme sırasında dikkate alınan cari kur üzerinden kayda alınması gerekmektedir. Burada sadeleşme adına sigorta ve navluna ilişkin ödemenin gerçekleşme zamanı yine gümrük müşaviri aracılığıyla işlemlerin gerçekleştirilmesi ve buna bağlı ödemeler ve harici ödeme kalemlerinin varlığı gibi durumların ihmal edildiğini belirtelim.
-----------------------------------------------20.12.2023------------------------------------------------
154 Sevkiyatta Bulunan Stoklar 510.641,60
154.01. İthal Edilen Mallar 510.641,60
- Sigorta…………..………..1.400,00
- Navlun……………..……48.500,00
- Gümrük Ver……………133.039,81
- Damga Ver……………….....393,90
- Dep. Gideri………………24.000,00
- Banka Masrafı………………145,00
- İndirilemeyecek KDV….303.162,89
191 İndirilecek KDV 319.640,88
191.01. İthalde ödenen indirilebilir KDV
102 Bankalar 830.282,48
Gümrük işlemlerinin Kayda Alınması 1 USD=29,1200 TL
------------------------------------------------------/------------------------------------------------------
Emtianın Limandan şirketin deposuna taşıttırılmasına ilişkin gerçekleştirilen ödeme üzerinden KDV Genel Uygulama Tebliğinin I.C. bölümünün 2.1.3.2.11. kısmında yer verilen düzenleme gereğince hizmet alıcısı tarafından 2/10 oranında tevkifat yapılması gerekmektedir. Bu işleme ilişkin gerçekleştirilmesi gereken muhasebe kaydı ise şu şekildedir.
-----------------------------------------------21.12.2023------------------------------------------------
154 Sevkiyatta Bulunan Stoklar 15.000,00 -Yurt İçi Taşıma Bedeli
191 İndirilecek KDV 3.000,00
320 Satıcılar 17.400,00 320.10 --- A.Ş. Taşımacılık
360 Ödenecek Vergi ve Fonlar 600,00
360.01. Sorumlu Sıfatıyla Ödenecek KDV
Yurt İçi Taşımacılık Hizmeti Alımı
------------------------------------------------------/------------------------------------------------------
Emtiaların kontrol işleminin tamamlanmasının ardından stoklara alınması işleminin kaydı ise aşağıdaki şekilde gerçekleştirilecektir. Vergi Usul Kanunun 238 Sıra No.lu Genel Tebliği düzenlemesi uyarınca emtianın satın alınıp işletme stoklarına girdiği tarihe kadar oluşan kur farklarının maliyete intikal ettirilmesi zorunludur. Dolayısıyla stokların kayda girdiği cari kur üzerinden yalnızca mal bedeli için oluşan kur farkının stok maliyetine ilave edilmesi gerekmektedir.
-----------------------------------------------22.12.2023------------------------------------------------
153 Ticari Mallar 1.984.986,60
154 Sevkiyatta Bulunan Stoklar 1.977.116,60
- Sipariş kuru ile emtia bedeli….1.451.475,00
- Gümrük bey. tescili…………......510.641,60
- Yurt içi taşımacılık……………….15.000,00
320 Satıcılar 7.870,00
320.01. Yurt Dışı Tedarikçiler
(50.000 *(29,1869-29,0295)
Emtiaların Kontrol işleminin ardından stoka alınması (1 USD=29,1869 TL)
------------------------------------------------------/------------------------------------------------------
İhracatçıya mal bedelinin ödenmesi ile ticaret işlemleri tamamlanmış olmaktadır. Örneğimizde ödeme işleminin emtianın stoka alınması ile aynı gün gerçekleştirilmesi nedeniyle ödeme anında kur farkı oluşmamıştır. Bununla birlikte ödemenin daha sonraki bir tarihte söz konusu olması halinde ortaya çıkabilecek olumlu veya olumsuz kur farklarının eğer alınan emtia halen stokta bulunmakta ise malın maiyetine eklenmesi veya çıkarılması veyahut doğrudan gider yazılması mükelleflerin ihtiyarına bırakılmıştır.
-----------------------------------------------22.12.2023------------------------------------------------
320 Satıcılar 1.459.345,00
320.01. Yurt Dışı Tedarikçiler
102 Bankalar 1.459.345,00
Yurt dışı tedarikçiye mal bedelinin ödenmesi
------------------------------------------------------/------------------------------------------------------
25.12.2023
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
